Historia Polski przez wieki pisana była nie tylko przez podręcznikowych bohaterów, ale współtworzyli ją również mieszkańcy małych miejscowości. Szczególnie przed stuleciem setki tysięcy chłopskich synów z poświęceniem podjęło walkę o niepodległość ojczyzny i rozszerzenie praw odrodzonego państwa do ich ojcowizn.
W przeddzień kulminacji obchodów setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości (2018 r.) prezydent Andrzej Duda razem z pierwszą damą Agatą Kornhauser-Dudą wygłosili telewizyjne orędzie, w którym zwrócili uwagę na lokalny aspekt świętowania. – Przypominamy osiągnięcia bohaterów narodowych zmagań o wolność. Wybitnych mężów stanu, których nazywamy ojcami niepodległości. Ale także równie wybitnych, a znanych głównie w swoich miejscowościach i regionach, lokalnych bohaterów walki o wolną Polskę – mówił Prezydent Andrzej Duda.
Począwszy od budzicieli polskiego ducha jeszcze sprzed pierwszej wojny światowej, poprzez żołnierzy z frontów światowego konfliktu i późniejszych polskich formacji, po działaczy plebiscytowych – mieszkańców Orawy i Spisza, którzy pracowali na rzecz niepodległej Polski były setki. Kobiety i mężczyźni, młodzież, dorośli i staruszkowie, rolnicy, przedstawiciele lokalnej elity i duchowieństwa – wszyscy oni połączyli swoje siły, by dalsze życie wieść wśród rodaków, w wolnym i sprawiedliwie urządzonym kraju.
Najbardziej zasłużeni doczekali się uhonorowania Krzyżami i Medalami Niepodległości. W wielu wypadkach tylko dzięki temu odznaczeniu dziś możemy przywołać ich z imienia i nazwiska.
Na stronie polskaorawa.pl powstał alfabetyczny spis Orawian, którzy w latach 1933-1939 zostali uhonorowani jednym z najważniejszych odznaczeń państwowych w II RP. Nie sposób było przy tej okazji pominąć sylwetek braci Spiszaków. Wspólne jest wszak dziejowe doświadczenie i droga do Polski podobna. Nadto liczni są ci, których życiorysy splotły się z oboma regionami.
Na podstronie polskaorawa.pl/spiszacyzapoznać się można z listą kilkudziesięciu uhonorowanych mieszkańców Jurgowa, Łapszy Niżnych i Wyżnych, Dursztyna, Trybsza, Krempach, Kacwina, a w końcu też Lendaku, Kieżmarku, czy Zdziaru. Przywoływani są także inni działacze niepodległościowi, którzy z różnych przyczyn nie otrzymali podobnego odznaczenia. Co do wszystkich pojawia się apel o poszukiwanie w ich gronie krewnych i dzielenie się rodzinnymi wspomnieniami, pamiątkami czy nawet informacjami o dacie śmierci lub miejscu spoczynku. Kto może pomóc, proszony jest o skorzystanie z zakładki kontaktowej na stronie.
Zwieńczeniem projektu będzie wydanie publikacji o spiskich i orawskich „Bojownikach Niepodległości”, jak tytułowano odznaczonych. Tymczasem poniżej lista odznaczonych według aktualnych ustaleń (październik 2019 r.):
B
Bizub Józef “Syska”, ur. 1896 r. w Dursztynie, w 1938 r. odznaczony Medalem Niepodległości
Bryja Jan, ur. 1901 r. w Trybszu, w 1937 r. odznaczony Medalem Niepodległości
C
Chowaniec Jakub “Stalmaga”, ur. 1882 r. w Jurgowie, w 1937 r. odznaczony Medalem Niepodległości
Chowaniec Józef “Marcińcak”, ur. 1899 r. w Jurgowie, w 1938 r. odznaczony Medalem Niepodległości
Chowaniec Michał “Pietras”, ur. 1870 r. w Jurgowie, w 1937 r. odznaczony Medalem Niepodległości
Chowaniec Sebastian, ur. 1868 r. w Jurgowie, w 1937 r. odznaczony Medalem Niepodległości
Czekowski Filip, ur. 1895 r. w Zdziarze, w 1937 r. odznaczony Medalem Niepodległości
Ks. Czekowski Walenty, 1888 r. w Zdziarze, w 1938 r. odznaczony Medalem Niepodległości
G
Gabor Jan, ur. 1900 r. w Hanuszowcach, w 1937 r. odznaczony Medalem Niepodległości
Gabor Stefan, ur. 1898 r. w Hanuszowcach, w 1933 r. odznaczony Medalem Niepodległości
Grzeszczak Michał, ur. 1869 r. w Kacwinie, w 1937 r. odznaczony Medalem Niepodległości
Gildein Jan, ur. 1902 r. w Kieżmarku, w 1938 r. odznaczony Medalem Niepodległości
Ks. Gryglak Jan, ur. 1891 r. w Łapszach Wyżnych, w 1937 r. odznaczony Medalem Niepodległości
H
Haber Wendelin, ur. 1880 r. w Łapszach Niżnych, w 1937 r. odznaczony Medalem Niepodległości
Halczyn Wojciech, ur. 1863 r. w Lendaku, w 1937 r. odznaczony Medalem Niepodległości
Holzegger Józef, ur. 1899 r. w Sankt Margarethen (Austria), w 1938 r. odznaczony Medalem Niepodległości
K
Kuczyn Marcin, ur. 1899 r. w Kieżmarku, w 1938 r. odznaczony Medalem Niepodległości
L
Lekosfai Marian, ur. 1886 r. w Zdziarze, w 1937 r. odznaczony Krzyżem Niepodległości
Lorencowicz Wojciech, ur. 1896 r. w Krempachach, w 1937 r. odznaczony Krzyżem Niepodległości
M
Martniczak Józef “Król”, ur. 1897 r. w Jurgowie, w 1938 r. odznaczony Medalem Niepodległości
N
Naupauer Jan, ur. 1880 r. w Lendaku, w 1937 r. odznaczony Medalem Niepodległości
P
Pawlak Jan, ur. 1878 r. w Jurgowie, w 1937 r. odznaczony Medalem Niepodległości
Pitek Walenty, ur. 1894 r. w Dursztynie, w 1938 r. odznaczony Medalem Niepodległości
Pitoniak Jan, ur. 1893 r. w Łapszach Niżnych, w 1938 r. odznaczony Medalem Niepodległości
Pitoniak Walenty, ur. 1896 r. w Łapszach Niżnych, w 1937 r. odznaczony Medalem Niepodległości
Pluciński Jan, ur. 1897 r. w Jurgowie, w 1937 r. odznaczony Krzyżem Niepodległości
R
Rzepiszczak Stanisław, ur. 1896 r. w Łapszach Niżnych, w 1937 r. odznaczony Medalem Niepodległości
S
Ks. Sikora Antoni, ur. 1893 r. w Jabłonce Orawskiej, w 1937 r. odznaczony Medalem Niepodległości
Stanek Szymon, ur. 1897 r. w Łapszach Niżnych, w 1937 r. odznaczony Medalem Niepodległości
Stanek Wendelin, ur. 1897 r. w Łapszach Niżnych, w 1937 r. odznaczony Medalem Niepodległości
U
Ks. Urvay Franciszek, ur. 1872 r. w Machałówce, w 1938 r. odznaczony Medalem Niepodległości
W
Walos Andrzej, ur. 1873 r. w Bukowinie, zam. Łapsze Niżne, w 1937 r. odznaczony Medalem Niepodległości.
Procedura ubiegania się o odznaczenie nie została skutecznie sfinalizowana w odniesieniu do niżej wymienionych:
Giecoszek Michał, ur. 1869 r. w Kacwinie
Milaniak Andrzej, ur. 1875 r. we Frydmanie
Nowak Franciszek, ur. 1890 r. w Łomnicy
Oleksiak Jan, ur. 1896 r. w Kieżmarku (wniosek)
Kuć Jan Piotr, ur. 1902 r. , zam. Zdziar
Stanek Józef, ur. 1909 r. w Łapszach Niżnych (w 1939 r. przeniesiony do odznaczenia cywilnego)
Tekst: Łukasz Wiater
